Popsterren en het redderscomplex

Lieve Rolf,

Niet al te lang geleden was ik bij een concert van Bright Eyes, de band achter Conor Oberst – een poëtische en emotioneel instabiele singer-songwriter die er op dertigjarige leeftijd nog steeds uitziet als een verdwaasd jongetje. Het concert was nauwelijks begonnen of er werd al een meisje de zaal uit gesleept. Flauwgevallen. Er zouden er nog zeker vier volgen. Een vriend merkte op: ‘het lijkt wel of we bij Justin Bieber zijn.’

Wat is het aan popsterren dat meisjes zo hysterisch maakt? Bij een Justin Bieber is de aanbidding van tienermeisjes begrijpelijk: die jongen is een kruising tussen een puppy en een Disneyprins, hij zingt met zuivere stem romantische liedjes die een licht seksuele connotatie hebben, en hij kan dansen. Een veilig, ongecompliceerd object om op afstand opgewonden van te worden. Maar bij populair geworden rock- of folkmuzikanten is iets anders aan de hand. Ooit begonnen uit een oprechte liefde voor muziek, weten velen niet wat hun overkomt als ze succes krijgen. Net als een deel van hun oorspronkelijke publiek lijken ze vaak te denken dat populariteit en artistieke integriteit niet samengaan. Ze vluchten in een drugsverslaving, terwijl de verkoopcijfers blijven stijgen.

Zelfdestructie, tot op zekere hoogte en bij zekere personen, schrikt niet af maar fascineert. De doodongelukkige jongen met gitaar doet denken aan Orpheus, de getormenteerde muzikant uit de mythe, die door het vrouwelijke publiek waarvan hij zich had afgekeerd aan gort gescheurd werd. Een jonge, gevoelige koning, met talent voor woorden, die op het punt staat te sterven om aan onze bloeddorst tegemoet te komen, omdat wij allemaal een deel van hem willen – er zijn religies omheen gebouwd. Wat het met mij doet, en ik denk met vele vrouwen met mij, is dat je zo’n jongen tijdig van zijn kruis af wil tillen, zijn wonden wil verzorgen. Je wil zijn moeder spelen, zijn zuster.

Tijdens het concert voerde Oberst een toneelstukje op bij het zingen van de regels ‘Now you are how you were / when you were real’: hij tilde zijn overhemd een klein stukje op, raakte handen aan en zwalkte over het podium. Hij liep zijn eigen sterrenstatus te ironiseren. Een wonderkind dat tegen wil en dank een popster is geworden. Het is wachten op de val, bidden voor de redding. De meisjes op de eerste rijen strekten hun armen uit.

Ik ben benieuwd of jij deze moedergevoelens, dit redderscomplex herkent en zo ja, of je ideeën hebt welke kenmerken in een vrouw het bij een man naar boven kunnen halen. Naar ongetalenteerde of onsuccesvolle kwetsbare mannen kijken beduidend minder vrouwen om, is het bij mannen misschien andersom? Dat een succesvolle vrouw zichzelf maar moet zien te redden? Ik denk aan Marilyn Monroe en vraag me af hoevelen geprobeerd hebben haar te redden. Ik denk aan Amy Winehouse.

Lieve Emy,

Er bestaat een verschil in hoe mannen en vrouwen naar sterren van het andere geslacht kijken. Ik denk dat waar vrouwen voor een getroubleerde mannelijke ster een bepaald moedergevoel ontwikkelen, het vrouwelijke probleemgeval voor de man minder interessant wordt: Lindsay Lohan was leuker (sexier, geiler) toen ze nog niet iedere twee weken in een afkickkliniek zat, weer vluchtte of er iemand in elkaar sloeg. Hoe een vrouw zich wel moet gedragen om bij een man de drang tot zorgen aan te wakkeren, daar blijf ik het antwoord voorlopig op schuldig.

Desondanks, de moedergevoelens waar je het over hebt herken ik, maar tot op zekere hoogte. Ik vind een aan de drugs geraakte artiest ook fascinerend, maar voel nauwelijks de behoefte zo iemand te helpen – er zijn genoeg anderen die mijn hulp beter zouden kunnen gebruiken (hongerigen, oorlogsslachtoffers) en die help ik ook niet. Daarnaast, hoe zou ik moeten helpen – of gaat het alleen maar om de aantrekkingskracht van de hulpeloze?

Ik denk ook dat er een verschil bestaat tussen iemand willen redden en iemand kunnen redden, en ik vermoed dat daarbij de belangrijkste factor is of iemand gered wil worden. Of het nu iets met haar leven te maken heeft of niet, bij dit onderwerp absoluut van toepassing: ‘They tried to make me go to rehab, I said “no, no, no”.’

Russell Brand – vriend van Amy Winehouse en zelf ex-alcoholicus – beschrijft op 26 juli in De Volkskrant hoe het imago van Amy van een briljante, net doorgebroken zangeres langzaam verschuift naar een beeld dat door haar verslaving wordt bepaald. En is dat niet precies waar het redderscomplex op neerkomt? In de verschijning van de getormenteerde ster horen we de echo van het talent waar we ooit voor vielen. We willen helpen – nee: we willen het talent dat wordt vergald door een verslaving weer zien opleven. Maar genieten desondanks van de kunst die uit de verslaving voortkomt.

Om in de mythen-sfeer te blijven: Goethe vergelijkt in de negentiende eeuw het genie met Prometheus, de halfgod die het vuur stal van de goden en het naar de mensen bracht, maar daar eeuwig voor gestraft werd: hij werd gekneveld op een bergtop achtergelaten, waar een adelaar zijn iedere nacht weer aangroeiende lever er overdag uitpikte. Zo was het met het genie: het genie bracht met zijn unieke scheppingskracht de mensen in vervoering, maar ging zelf aan zijn scheppingsdrang ten onder.

Ook het hedendaagse genie is onderhevig aan het tijdloze voorbeeld van de romanticus Goethe: hoe hoger men klimt, hoe dieper de val. Waar Goethe het waarschijnlijk over mannen had, denk ik dat het inmiddels voor mannen en vrouwen gelijk opgaat: we hadden Kurt Cobain, we hebben Amy Winehouse. De tol van de kunst (of de roem, of de aandacht) is hoog, maar is het uiteindelijk niet waar we allemaal van dromen?